Historia Šumperka

Daty założenia miasta Šumperka nie można dokładnie określić, jako że do dzisiejszych czasów nie zachował się akt fundacyjny miasta. Do jego powstania doszło prawdopodobnie w drugiej połowie XIII w. Pierwsi osadnicy przybyli tu przypuszczalnie z przeludnionego już ówcześnie Śląska i, jak głosi jedna z interpretacji, nadali swej nowej ojczyźnie nazwę odwołującą się do jej położenia. Schön-Berg, to w dosłownym tłumaczeniu z języka niemieckiego „Piękna góra”. 

Miasto praktycznie stale znajdowało się w zastawie największych czeskich i morawskich rodów szlacheckich. Swój pomyślny rozwój Šumperk zawdzięczał występującym w okolicy kamieniom szlachetnym, co potwierdza prawo górnicze uzyskane przez dobra šumperskie w 1340 r. W 1391 r. miasto otrzymało od margrabiego Jodoka z Moraw prawo magdeburskie z ważnymi przywilejami, zwłaszcza prawem milowym zapewniającym rzemieślnikom z Šumperka monopol na produkcję i stały zbyt towarów.

Na początku XVI w. Šumperk stał się własnością jednej z gałęzi rodu Žerotínów, którzy tutejszy pałac wybrali na swą siedzibę rodową, a po pożarze w 1513 r. przyczynili się do znacznego rozkwitu miasta. Już w 1562 r. mieszczanie wykupili się i Šumperk stał się wolnym miastem królewskim.

Z powodu udziału w powstaniu antyhabsburskim miasto utraciło przywileje królewskie i w 1622 r. przeszło na własność Lichtensteinów. Tragedii wojny trzydziestoletniej mieszkańcy Šumperka doświadczyli dopiero pod koniec konfliktu, gdy miasto zostało kilkukrotnie zdobyte i splądrowane przez wojska szwedzkie. Krótki powojenny rozkwit został przerwany przez pożar w 1669 r. i dziesięć lat później – przez procesy czarownic, których ofiarą do 1696 roku padło około 25 mieszczan.

Rozwój płóciennictwa, a zwłaszcza monopol na produkcję aksamitu zwany tripem zapewniały miastu doskonałą pozycję gospodarczą w XVIII w. Dzięki temu w 1785 r. powstała tu pierwsza w monarchii habsburskiej manufaktura wyrabiająca manczester. Stanowiła ona zapowiedź rozkwitu przemysłu włókienniczego, który zwłaszcza w 2. połowie XIX w. przyczynił się do wyraźnego podniesienia znaczenia miasta. Ze względu na swą okazałość, ówczesny Šumperk nazywany był „Małym Wiedniem“.

Wyraźnie niemiecki charakter miasta zmienił się po drugiej wojnie światowej, gdy wysiedlono stąd znaczącą większość jego mieszkańców. Napływ nowych osiedleńców oznaczał krótkotrwałą stagnację Šumperka.

O jego późniejszym rozwoju świadczy niemal dwukrotny wzrost liczby mieszkańców w porównaniu ze stanem sprzed wojny. Dziś w Šumperku mieszka około 27 tysięcy osób.

Šumperk to ważny gospodarczy, administracyjny i kulturalny ośrodek północno-zachodnich Moraw. Utworzenie Miejskiej strefy zabytkowej oraz kosztowna renowacja domów i ulic po 1989 r. wyraźnie zmieniły zwłaszcza zaniedbaną historyczną część miasta, przywracając tu pełnowartościowe życie miejskie. Šumperk zyskał nowe piękne oblicze.

Historia Šumperka w datach

XIII wiek

Początek 2. poł. XIII w. – założenie przez osadników miasta na dobrach ziemskich

1281 – pierwsza wiarygodna pisemna wzmianka o mieście – pojawia się w niej imię zarządcy dóbr Jeneča z Šumperka, który mieszkał w mniejszym zamku na obrzeżach miasta

1297 – pierwsza pisemna wzmianka o klasztorze dominikanów (dzisiejsza Medyczna Szkoła Średnia/Střední zdravotnická škola). Dominikanie zakładali klasztory przede wszystkim w miastach królewskich, co świadczy o tym, że zakon dość szybko uznał, iż nowe miasto ma przed sobą obiecujące perspektywy.

XIV wiek

1340 – miasto od margrabiego Karola (późniejszego cesarza Karola IV) przejmuje ród panów z Lipy

1352 – miasto ponownie we władaniu margrabiego Moraw Jana

1391 – margrabia Moraw Jodok nadaje miastu prawo magdeburskie, łącznie z prawem milowym, 68 šumperskich mieszczan uzyskuje prawo do warzenia piwa. Równocześnie mieszczanie otrzymują prawo kaduka.

XV wiek

Veduta města z r 1728

1424 – zajęcie miasta przez husytów

1442 – w mieście powstaje cech płócienników.

1470 – miasto otrzymuje w zastaw Jiří Tunkl st. z Brníčka. Rod Tunklów słynie na północnych Morawach głównie z budowy rozległych stawów rybnych oraz związanego z tym ucisku poddanych.

1458 – założono szpital miejski

1475 – pierwsza wzmianka o šumperskim ratuszu

1481 – Jiří Tunkl st. każe zniszczyć istniejący już wodociąg miejski, ponieważ poddani nie chcą płacić opłat za wodę.

1490 – w šumperskim pałacu 4 lipca odbywa się zjazd przedstawicieli morawskich i śląskich stanów, uzgodniono tu uznanie Władysława II Jagiellończyka królem czeskim.

1494 – mieszczanie ciężko ranią zarządcę zastawionych dóbr šumperskich Jiříka st. z Brníčka, który w wyniku odniesionych obrażeń umiera.

 – w historii miasta pojawia się nowy ważny ród – panowie z Žerotína. Pan na Fulneku; Jan z Žerotína, wykupuje zastawione miasto, zarządzaniem dobrami šumperskimi zajmuje się jednak jego syn Petr, najwyższy komornik Moraw i starosta kraju ołomunieckiego.

XVI wiek

Veduta města na fresce v kostele sv Barbory Ignác Oderlický, r 1755

1507 – Šumperk staje się własnością Petra z Žerotína, który na swą siedzibę rodową wybiera šumperski pałac. W pokojowym okresie XVI wieku rozrasta się bogactwo miasta, przede wszystkim dzięki przemysłowi tekstylnemu.

1513 – 24 kwietnia spłonęło całe miasto.

- Petr z Žerotína rozpoczyna budowę miejskich kamiennych fortyfikacji, które częściowo zachowały się do dnia dzisiejszego. Wewnątrz miasta stoi w tym czasie, jak głoszą źródła, 87 domów, a poza jego murami kolejnych 18.

1553 – wygnanie dominikanów z miasta, ich klasztor zmieniono w magazyn soli i futer. Większość mieszkańców Šumperka zaczyna się później zwracać w stronę luteranizmu.

1562 – miasto wykupuje się z poddaństwa i przywilejem czeskiego króla Ferdynanda I otrzymuje status miasta królewskiego. Władca nadaje Šumperkowi udoskonalony herb miejski.

1571-1572 – dwie epidemie dżumy w mieście i okolicach pochłaniają wiele ofiar (podaje się, że było ich 1464).

1585 – kolejny atak dżumy – 610 ofiar

1591 – katastrofalna powódź, w wyniku której na przedmieściach ginie 100 ludzi

XVII wiek

Veduta města na obraze sv Floriána ve Vlastivědnému muzeu v Šumperku Anton Gersch, 1 třetina 19

1622 – miasto za udział w powstaniu antyhabsburskim traci swe przywileje i staje się tzw. ochronnym miastem Lichtensteinów. Lichtensteinowie niektóre przywileje zwracają miastu dopiero w 1633 r.; wprowadzają nową instytucję tzw, sołtysów książęcych, którym przyznano m.in. kompetencje pozwalające na zwalczanie protestantyzmu. W ten sposób po sześćdziesięciu latach nastaje definitywny kres swobód królewskiego miasta.

1642-1646 – miasto zostaje zniszczone przez wojska szwedzkie

1646 – raport komisji cesarskiej stwierdza, że miasto jest już całkowicie zniszczone, mury obronne zostały zburzone a fosa częściowo zasypana.

1669 – 7 maja w domku przy pałacu wybucha pożar, który w cztery dni pustoszy praktycznie całe miasto i znaczną część przedmieść. Również tym razem mieszkańcy potwierdzają swą niezłomność i do końca XVI wieku na zgliszczach udaje im się wybudować nowe miasto.

1679 – ustanowienie trybunału inkwizycyjnego pod przewodnictwem Heinricha Franza Bobliga von Edelstadta, procesy czarownic w Šumperku trwają 15 lat, ich ofiarą pada tu 25 niewinnych ludzi.

XVIII wiek

Veduta města na obrazu sv Floriána v kostele sv Jana Křtitele Anton Gersch, 1 třetina 19 stol

1708 – cesarz Józef I nadaje šumperskim płóciennikom przywilej zezwalający na produkcję specjalnych materiałów, m.in. barchanu.

1714–1715 – epidemia dżumy pochłania 185 ofiar i powoduje potężne szkody gospodarcze, dziś wydarzenia te upamiętnia postawiony przy ratuszu w latach 1718 - 1720 słup morowy.

1753 – budowa kaplicy św. Barbary ozdobionej freskami barokowego malarza z Moraw Ignáca Oderlickiego

1784 – w ramach reform józefińskich zlikwidowano klasztor dominikanów, cztery lata później budynek klasztorny wykupuje miasto i urządza w nim koszary.

1785 – powstaje manufaktura Klapperotha, pierwsze tego rodzaju miejsce w monarchii austriackiej – wyrabiano tu m.in. manczester

XIX wiek

Město Šumperk ve 40 letech 19 stol

od początku XIX w. - zakładanych jest wiele manufaktur płócienniczych, największe z nich należą do przedsiębiorców nazwiskiem Oberleithner i Siegl

w 2. poł. XIX w. - Šumperk staje się morawskim centrum przemysłowej produkcji płótna i jedwabiu.

1842 – swą działalność rozpoczyna pierwsza na Morawach pralnia mechaniczna lnu i konopi. Dwa lata później wybuchają zamieszki. Ludność protestuje przeciw drożyźnie i kierownictwu pralni – długiemu czasowi pracy, trudnym warunkom roboczo-sanitarnym oraz zarobkom poniżej minimum egzystencji

1857 – powstaje pierwszy šumperski szpital

– powstaje pierwsza fabryka jedwabiu

1869 – otwarcie gazowni

1871 – otwarcie šumperskiego dworca, na który zaczyna regularnie docierać pociąg jadący nowo wybudowaną trasą Zábřeh – Sobotín

1873 – powstaje jednostka ochotniczej straży pożarnej w Temenicy

1883 – Engelbert Zdenek zakłada Towarzystwo Upiększania Šumperka (Šumperský okrášlovací spolek)

1896 – Hans Hing inicjuje zbiórkę przedmiotów dla muzeum miejskiego. Mieszkańcy miasta ofiarowują wiele ciekawych eksponatów, głównie książek, broni i monet.

- otwarcie nowego (dzisiejszego) szpitala

XX wiek

Šumperk v roce 1875

1900 – w Šumperku stoi 789 domów i mieszka 11 636 osób

1902 – otwarcie niemieckiego domu kultury/německý Spolkový dům/ (dzisiejsza siedziba teatru) - 26 i 28 grudnia. Architekt Berger uroczyście przekazuje klucze do nowego obiektu. Później odbywają się pokazy muzyczno-teatralne i wielki bal.

1909 – początek działalności elektrowni miejskiej

- zburzono stary ratusz

1911 – 9 września uroczyście otwarto budynek nowego ratusza, jego projekt opracowali architekci Georg Berger i Ludwig Schöne, w budynku znajduje się też kawiarnia oraz kino (pierwsze) Saxinger

1912 – w Šumperku rodzi się Roman Karl Scholz, późniejszy ksiądz, poeta i organizator antynazistowskiego ruchu oporu w Wiedniu

1921 – zbudowano kino Saxinger, późniejsze kino Svět

1928 – początek działalności dzisiejszego kina Oko

1938 – w wyniku dyktatu monachijskiego miasto opuszczają ostatnie czeskie rodziny

- 8 października miasto zostaje zajęte przez wehrmacht

- nazistowska okupacja i druga wojna światowa zatrzymują pomyślny rozwój gospodarczy i pochłaniają wiele ofiar wśród mieszkańców miasta

1945 – 31 marca w pobliskim Bratrušovie naziści zabijają 16 członków ruchu oporu

- na początku października wyjeżdża pierwszy pociąg wywożący ponad tysiąc miejscowych Niemców

1946 – w styczniu przeprowadzono ekshumację ciał 16 zastrzelonych przez nazistów członków ruchu oporu, ofiary zostają później z honorami pochowane

- w lutym odprawionych zostaje 11 kolejnych transportów, w których wyjeżdża ponad 9500 Niemców. Do ostatniego dnia 1946 r. pozostaje ich tylko 686. Ludność niemiecką zaczynają zastępować nowi osiedleńcy pochodzący z głębi Czech.

1966 – w Šumperku wyprodukowano pierwszy sztuczny czechosłowacki diament, Czechosłowacja staje się szóstym krajem świata, któremu udało się opanować tę skomplikowaną technologię produkcji.

1969 – 25 lutego w Pradze samospalenia na znak protestu przeciw okupacji Czechosłowacji przez wojska Układu Warszawskiego dokonuje uczeń šumperskiego technikum, dziewiętnastoletni Jan Zajíc.

- otwarcie stadionu zimowego, ówcześnie jednego z najnowocześniejszych tego typu obiektów w Czechosłowacji

- do słowackiego Kežmarku na stałe przenosi się 60. pułk czołgów, zastępują go jednostki armii radzieckiej.

1980 – otwarcie Domu kultury Šumperk

1990 – po 21 latach miasto opuszcza armia radziecka

1991 – Ministerstwo Kultury Republiki Czeskiej wyznacza w historycznym centrum miejską strefę zabytków, rozpoczyna się kompleksowa rekonstrukcja kościoła Zwiastowania NMP

1993 – miasto odwiedza prezydent Václav Havel – pierwsza oficjalna wizyta głowy państwa w historii Šumperka.

1994 – w budynku teatru wybucha, podobno celowo wzniecony, pożar, który poważnie uszkadza obiekt.

- 28 października w wieży kościoła Zwiastowania NMP po raz pierwszy rozbrzmiewa „Dzwon wolności” („Zvon Svobody”)

- zawarto umowę o partnerstwie z miastem Bad Hersfeld (RFN)

1995 – uroczyste otwarcie Europejskiego Domu Spotkań (Evropský dům setkávání) w nowo zrekonstruowanym budynku tzw. Domu Geschadera (Geschaderův dům)

- pierwsza edycja międzynarodowego festiwalu Blues Alive

1996 – zakończenie budowy wieży widokowej na Háji

1998 – pochodzący z Šumperka Jiří Dopita zdobywa złoty medal na zimowych igrzyskach olimpijskich w Nagano jako zawodnik zwycięskiej drużyny hokejowej.

XXI wiek

Severozápadní pohled na město z r 1938

2000 – uroczyste otwarcie zrekonstruowanego gmachu teatru

2002 – pochodzący z Šumperka Aleš Valenta zdobywa złoty medal w narciarstwie akrobatycznym podczas zimowych igrzysk olimpijskich w Salt Lake City.

2004 – miasto z oficjalną wizytą odwiedza Václav Klaus, prezydent Republiki Czeskiej.

2005 – zakończono długotrwałą rekonstrukcję kościoła Zwiastowania NMP.

- odbywa się pierwsza edycja festiwalu literacko-filmowego „Miasto czyta książkę” („Město čte knihu”).

2006 – zakończono rekonstrukcję Dworu Pavlíny (Pavlínin dvůr), nigdysiejsiej siedziby szlacheckiej rodziny Chiari, dziś Muzeum Krajoznawczego (Vlastivědné muzum) w Šumperku.

2008 – uroczyste otwarcie zrekonstruowanego dziedzińca Dworu Pavlíny

2010 – otwarcie ekspozycji „Procesy czarownic” („Čarodějnické procesy”) w Domu Geschadera

- zakończono kosztowną rewitalizację ul. Jiřího z Poděbrad

2011 – pierwsza edycja targów rolniczych w Šumperku

- obchody 100. rocznicy odbudowy ratusza